Veerkrachtige teams houden vast aan hun hoop, maar laten optimisme los. Dit klinkt paradoxaal en dat is het ook. Een hoopvolle, realistische én filosofische expeditie naar een betere wereld.
de Veerkrachtparadox
Wat is het verschil tussen optimisme en hoop? Optimistische teams zien de toekomst rooskleurig in. Optimisme heeft last van twijfel. Wanneer je echter hoopvol bent, zie je de actuele situatie zoals die is én behoud je vertrouwen in de goede afloop - ook als die niet zeker is. Terwijl optimisme er door wordt ondermijnd, lijkt hoop twijfel te overwinnen. Daarom houden veerkrachtige teams vast aan hun hoop, maar laten zij optimisme los.
Wat is realiteitszin? Kijk eens naar het dambord van Adelson. Het donkere vlak buiten de schaduw heeft dezelfde grijstint als het lichtere vlak binnen de schaduw, maar door de context lijkt het anders te zijn. Wat wij waarnemen is niet wat er is. Realiteitszin vereist het besef dat wij de werkelijkheid niet objectief kunnen waarnemen. Filosofie kan nu behulpzaam zijn.
Hoop en realiteitszin zijn twee belangrijke bouwstenen van veerkracht. Veerkracht biedt organisaties realisme om aan een betere wereld te werken. Alsof dat niet paradoxaal is. Droom groot, werk zorgvuldig, blijf vragen stellen. Probeer oplossingen klein uit. Maar let op: je kunt het niet alleen en hebt elkaar nodig. Een expeditie met een handvat helpt een team hierbij.
Realiteitszin en tijd
Tijd is het meest schaarse bezit van een mens en ook in organisaties zeer waardevol. Een eenvoudig voorbeeld maakt duidelijk hoe gemakkelijk we in samenwerkingsprocessen zicht op de realiteit van tijd verliezen.
Bij één taak van één dag treedt de illusie niet op, maar bij een samengesteld takenpakket wel. Neem de volgende reeks, met een totale duur van 8 uur (tel maar even op):
4 routines van 1 uur + 3 taken van 40 minuten + 15 ad-hoc binnenvliegers van 8 minuten. (niet zo'n gek takenpakket, toch?)
Kijk nu eens met de bril van een vluchtige kijker, die geen rekenmachine pakt. Deze ziet 22 taken van gemiddeld een half uur (11 uur). Een andere vluchtige kijker ziet 7 flinke taken van een klein uur gemiddeld, maar de ad-hoc taken niet, of slechts ten dele. Ze blijven onder de radar en zo wordt dit: "ruim 5 uur met nog een beetje extra werk". De verschillende waarnemingen zijn een beetje uitvergroot, maar de illusie is al snel een factor 2!
Veerkracht
Er bestaan verschillende definities van veerkracht. Veerkracht is het vermogen met verandering en tegenslag om te gaan. Mijn definitie is: veerkracht is de toegewijde vasthoudendheid aan het mogelijk maken van een keerpunt. Kortweg: realisme bij het werken aan een betere wereld.
We zien steeds meer teams met een zingevende missie; collectieve ambitie; droom. Hoe werk je daar veerkrachtig aan? Een eeuwenoud verhaal wijst ons de weg.
Een eeuwenoud verhaal over dromen, verdriet en realisme
We gaan terug in de tijd, naar ongeveer het jaar 380 voor Christus. Toen formuleerde Plato zijn allegorie van de Grot.
Plato spreekt zijn studenten toe naar aanleiding van een vraag over het wezenlijke verschil tussen slaven, burgers en goden. Het wordt een droom over vrijheid. Het verdriet over het verlies van zijn leermeester. Een vermaning tot realisme.
Stel je voor dat 9 slaven geketend met hun rug tegen een muur zitten, met voor hen een muur waarop zij schaduwen zien van vrouwen met schalen die achter hen en voor hen onzichtbaar rondom een vuur lopen. Plato vraagt zijn studenten of zij zich kunnen voorstellen dat de slaven deze schaduwen als de werkelijkheid zouden beschouwen, wanneer zij nog nooit een andere werkelijkheid dan de schaduwen zouden hebben gezien. Zijn leerlingen beamen dit.
Plato gaat verder door een van de slaven te ontketenen en mee te nemen naar het vuur. De slaaf ziet daar de vrouwen die de schaduwen op de muur werpen. Plato vraagt zijn studenten of zij zich kunnen voorstellen dat de slaaf de schellen van de ogen vallen. Wat hij eerst als de werkelijkheid zag, blijk slechts een afspiegeling van de werkelijkheid te zijn.
Dan neemt Plato zijn leerlingen nog een stap verder mee. “Stel je nu voor dat de slaaf buiten de grot wordt meegenomen en daar de vallei bij zonsopgang ziet, de vogels hoort en de geur van de natuur ruikt; kun je je dan voorstellen dat hij diep ontroerd raakt?” Vraagt Plato. Ook dit beamen zijn leerlingen.
Hier ontstaat de droom op een beter perspectief dan de ketens. Daar wil de inmiddels vrij geworden slaaf aan werken. Maar zo eenvoudig is het niet deze te realiseren. Plato vraagt zijn leerlingen wat het lot is van de slaaf, wanneer deze terugkomt en zijn maten vertelt wat hij heeft gezien, gehoord en beleefd. Plato stelt deze vraag vermoedelijk vanwege het lot van zijn leermeester Socrates, die door de machthebbers van Athene ter dood werd veroordeeld. Ook zijn leerlingen zijn niet erg hoopvol over de afloop. Hoe werken we aan een betere wereld?
Wat leert ons dit over veerkracht?
De allegorie plaatst ons voor een belangrijke vraag. De drie plaatsten die in de allegorie de revue passeren, vormen de filosofische bouwstenen van onze wereld. Feiten, meningen en mogelijkheden; inhoud, proces en beleving. HET, WIJ en IK. Leiderschap betekent ondermeer deze te verbinden en zo tegenstellingen te overbruggen. Veerkracht is daarom niet alleen een individueel, maar ook een gezamenlijk proces. Alleen ga je sneller, maar samen kom je verder. In vrijheid liggen de mogelijkheden om werkelijk van waarde te zijn, te vernieuwen en te verbinden. Iedereen heeft op deze reis een eigen vertrekpunt. Het blijft mij boeien wat er mogelijk is wanneer je aandacht geeft aan mensen, hun dromen, twijfels en oplossend vermogen.
Kanttekeningen
"Dit wisten we toch al? Mag ik eens wat kritische vragen stellen? "
De werkelijkheid van de ander doorgronden is een utopie: hoe kunnen we het dan oplossen?
Wat is er toch met mij aan de hand, dat ik steeds weer zo optimistisch ben?
Hoe krijg ik meer begrip voor de beleving van de ander?
Soms heb ik liever een illusie dan een lastige keuze; waarom is dat een probleem?
Ik heb niet zoveel met klassieke filosofen en ben een pragmaticus. Mag ik weer gewoon aan het werk gaan?
Zijn zulke vragen louter filosofisch interessant? Of ben je praktisch op weg richting duurzame arbeidsproductiviteit, wanneer deze vragen gesteld kunnen worden?
Expeditie veerkracht
Er schuilt een pragmaticus in ons allen. Tijd duurt voor ons allen slechts één leven lang. Dus wie een droom wil realiseren, heeft beperkt de tijd. Inderdaad hebben medewerkers ieder een eigen ontwikkeling, maar uiteindelijk gaat het om samenwerking. Voor realiteitszin in het omgaan met tijd, reik ik teams een eenvoudige werkblad of een efficiente online tool aan, om meer overzicht en inzicht in de gecreëerde realiteit van de tijdsbesteding te geven. Optimisme is een bedrieglijk vertrekpunt en twijfel ondermijnt zelf-effectiviteit. Met deze spiegel voor zelforganisatie worden de ketens losgemaakt; meer niet, maar ook niet minder. Dat maakt een expeditie mogelijk voor teams die realistisch aan een betere wereld willen werken.
Korte film
Kijk eens naar een korte film hieronder waarin je deelnemers aan een expeditie aan het woord ziet. In de film spreken de deelnemers over hun situaties waarin er weinig veerkracht meer is; geen ruimte om binnenvliegers op te vangen. Let vooral op hoe mensen over hun illusies spreken en wat zij hebben geleerd.